Sambandið hefur því tekið saman leiðbeiningar fyrir sveitarstjónarfólk og nefndarfólk sveitarstjórna við mat á hæfi sem vonandi koma til með að auðvelda sveitarstjórnarfólki að leggja mat á hæfi sitt. 

Samband íslenskra sveitarfélaga fær mjög reglulega fyrirspurnir um mat á hæfi enda getur verið krefjandi að meta hvort vanhæfi sé til staðar sérstaklega í ljósi þess að skoða þarf samspil samþykkta, sveitarstjórnarlaga og stjórnsýslulaga.

Mat á hæfi kjörinna fulltrúa sveitarstjórna

Kjarasamningar Félags grunnskólakennara, Félags leikskólakennara, Félags kennara og stjórnenda í tónlistarskólum, Félags stjórnenda leikskóla og Skólastjórafélags Íslands runnu út 31. maí síðastliðinn. Leiðarstefnið í málflutningi stéttarfélaganna er krafan um jöfnun launa milli markaða, en engin kröfugerð um hvernig ná eigi slíku markmiði hefur borist frá viðræðunefnd KÍ.

Kröfuna má rekja til ársins 2016 en þá náðist samkomulag ríkis og sveitarfélaga við heildarsamtök opinberra starfsmanna um aldurstengd áunnin réttindi og 67 ára lífeyristökualdur. Með breytingunum varð lífeyriskerfi landsmanna fullfjármagnað og sjálfbært og launfólk fór að njóta sambærilegra lífeyrisréttinda hvort sem það starfar hjá hinu opinbera eða á almennum vinnumarkaði. Þetta var mikilvægt skref í því að auka flæði milli markaða þar sem launafólki var nú gert kleift að færa sig milli almenns og opinbers vinnumarkaðar hvenær sem er starfsævinnar án þess að það hefði áhrif á ávinnslu lífeyrisréttinda.

Í sjöundu grein samkomulagsins frá 2016 er fjallað um sameiginlega stefnu opinberra laungreiðenda og bandalaga opinberra starfsmanna um að laun og önnur kjör hjá hinu opinbera verði jöfnuð almenna markaðinum. Ekki hefur enn náðst sátt um endanlega niðurstöðu á aðferðarfræði við útreikning á launamun milli markaða enda er launasamanburðurinn flókinn sér í lagi fyrir þær stéttir þar sem opinberir launagreiðendur eru að meginstofni til eini launagreiðandinn. Hjá stéttum sem starfa að öllu jöfnu á almennum og opinberum vinnumarkaði má með auðveldari hætti gera launasamanburð en þá þarf einnig að líta til þess að launafólk metur einnig virði annarra kjara. Í ljósi þess að kjaraleg réttindi opinberra starfsmanna eru betri en á almennum vinnumarkaði, s.s. meiri orlofs- og veikindaréttur, framlög í sjóði, lengri uppsagnarfrestur, meira starfsöryggi og styttri vinnutími, þá getur launamunur milli markaða talist málefnalegur.

Á þessum forsendum náðist fyrra áfangasamkomulagið við BSRB, BHM og KÍ um skref í átt að jöfnun samhliða undirritun skammtímakjarasamninga árið 2023. Þá náðist fyrr á þessu ári annað áfangasamkomulag við BSRB og BHM sem er frekara skref í átt að jöfnun fyrir þær starfsstéttir þar sem skýrar vísbendingar eru um ómálefnalegan og kerfislægan launamun á milli markaða. Kennarasambandið sagði sig frá viðræðunum í janúar síðastliðnum og er því ekki hluti af seinna áfangasamkomulaginu.

Menntakerfið er í skýrum forgangi á Íslandi

Öflugt menntakerfi er undirstaða efnahagslegrar hagsældar og félagslegrar velferðar í samfélaginu. Kennarar gegna þar gífurlega mikilvægu hlutverki í menntun barna og er ómæld virðing borin fyrir þeirra störfum. Kennarar styðja við nemendur, óháð stöðu þeirra, til að þroska hæfileika sína til fulls og undirbúa sig fyrir framtíðina. Það er alveg skýrt að íslensk stjórnvöld (ríki og sveitarfélög) hafa lagt áherslu á menntamál enda eru útgjöld til grunnskóla óvíða meiri í heiminum og sama má segja um útgjöld vegna leikskóla og daggæslu. Hér á landi er hlutfall menntaðra kennara við grunnskólakennslu sambærilegt eða hærra en á hinum Norðurlöndunum. Þá eru bekkir að jafnaði smærri en í samanburðarlöndum, óvíða jafn fáir nemendur á kennara, auk þess sem að nýliðun í stéttinni er í góðu samræmi við meðaltal OECD ríkja. Þannig viljum við hafa þetta.

Kennsluskylda grunnskólakennara er óvíða minni

Það vekur helst athygli að hér á landi er tíma grunnskólakennara í vinnu líklega ekki nægilega vel varið. Innra starf skóla hefur þróast með þeim hætti að mikill hluti af vinnuframlagi grunnskólakennara fer í að sinna öðrum störfum en kennslu. Fjöldi greiddra stunda grunnskólakennara samkvæmt kjarasamningi eru 1752 klukkustundir á ári sem er að jafnaði sambærilegur fjöldi stunda og hjá dagvinnufólki á vinnumarkaði. Af heildarvinnuframlagi grunnskólakennara fara þó aðeins 641 klukkustund á ári í kennslu sem er talsvert minni kennsluskylda en í nær öllum samanburðarlöndum.

Þannig fer aðeins 37% af vinnutíma kennara hér á landi í kennslu nemenda en hlutfallið er nær 50% á hinum Norðurlöndunum og meðal OECD ríkja. Þá er 63% af tíma grunnskólakennara hér á landi varið í undirbúning, önnur fagleg störf, endurmenntun, kaffitíma, frímínútur og undirbúningstíma utan starfstíma skóla. Samsetning vinnuframlags grunnskólakennarar er talsvert ólíkt því sem þekkist á öðrum Norðurlöndum. Staðin kennsla á Íslandi er til að mynda 15-20% minni en á hinum Norðurlöndunum og undirbúningur 10-25% meiri. Ástæða þess að Danmörk er ekki meðtalin á eftirfarandi mynd er vegna þess að þar er mikil dreifstýring. Skólastjórnendur þar í landi hafa nokkuð um það að segja hvernig tíma kennara er varið og samsetning vinnuframlags þeirra því ekki fyrirfram ákveðin. OECD birtir þó mat á meðalkennsluskyldu í Danmörku og eins og kom fram að ofan þá telja þeir hana að jafnaði 700 klukkustundir árlega.

Kaupmáttarleiðrétt laun grunnskólakennara á Íslandi eru yfir meðaltali OECD ríkjanna. Hér á landi eru laun jafnframt hærri en í Svíþjóð og Finnlandi en lægri en í Noregi og Danmörku. Mesta athygli vekur afar lítil dreifni í launum kennara. Launahæstu grunnskólakennararnir eru með 8% hærri laun en nemur byrjendalaunum. Tækifæri til launaþróunar eru hvergi eins lítil meðal OECD ríkja. Til að bæta launakjör í samræmi við það sem þekkist í samanburðarlöndum þurfa grunnskólakennarar hreinlega að færa sig í stjórnunarstöður sem felur gjarnan í sér minni eða enga kennslu.

Alþjóðlegur samanburður á leikskólastiginu flóknari

Alþjóðlegur samanburður er flóknari þegar kemur að leikskólastiginu sem er í minna mæli í höndum hins opinbera. Það er talsverður breytileiki milli landa í samsetningu vinnuframlags leikskólakennara og oft gerður greinarmunur á leikskólakennslu yngri barna (0-3 ára) og þeirra eldri. Loks virðist vera talsvert meiri dreifstýring í rekstri leikskóla og hæfnisköfur starfsfólks ólíkar. Eitt er ljóst að undirbúningstími leikskólakennara hér á landi er talsvert lengri en á Norðurlöndunum og er hann til að mynda enginn í miðlægum kjarasamningum leikskólakennara í Danmörku og Svíþjóð. Þegar horft er til alþjóðlegs samanburðar á eldri deildum leiksólastigsins þá virðast kaupmáttarleiðrétt meðallaun leikskólakennara hærri en víða, á leikskólum eru fáir nemendur á kennara og stéttin ung.

Af alþjóðlegum samanburði má ætla að það vanti ekki fjármagn í menntakerfið þó það geti mátt verja því með markvissari hætti. Kennarar þurfa að fá svigrúm og rými til að verja meiri tíma í kennslu því kennarastéttin hefur tilskilda menntun og hæfni til að sinna kennslu nemenda. Ein hugmynd væri að bjóða kennurum upp á val, að þeir sem vilja auka kennslu og hækka laun sín hafi kost á því. Augljóst rými er til að auka kennsluskyldu í grunnskólum sem mætti dreifa yfir lengri tíma og forgangsraða kjarnaverkefnum kennara. Hvoru tveggja felur í sér tækifæri til að minnka vinnuálag á kennurum.

Vilji sveitarfélaga til að eiga samtal og semja við kennara til lengri tíma er sannarlega fyrir hendi. Þá getur verið afar gagnlegt að byggja það samtal á staðreyndum og greiningum. Hafa ber í huga að þær kjarabætur sem samið var um í upphafi árs með stöðugleikasamningum á almennum markaði hafa verið leiðarljós allra undirritaðra samninga opinberra launagreiðenda við stéttarfélög opinberra starfsmanna. Kjarasamningsbundar hækkanir stöðugleikasamninganna hafa það að markmiði að ná niður verðbólgu hér í landi og skapa skilyrði fyrir lækkun vaxta. Lífskjaraþróun heimilanna veltur á þróun þessara hagstærða næstu misserin og eru félagsmenn Kennarasambands Íslands þar engin undantekning. Það er til mikils að vinna að auka efnahagslegan stöðugleika á Íslandi og setja ekki þegar gerða kjarasamninga í uppnám. Eigum samtal um skynsamar leiðir að farsælum langtímakjarasamningum í þágu stöðuleika, starfsánægju kennara, menntunar og farsældar íslenskra barna.

Nú standa yfir kjaraviðræður Samninganefndar sveitarfélaga og Kennarasambands Íslands vegna fimm aðildarfélaga þess undir handleiðslu ríkissáttasemjara. Vilji sveitarfélaga til að eiga samtal og semja við kennara til lengri tíma er sannarlega fyrir hendi. Þá getur verið afar gagnlegt að byggja það samtal á staðreyndum og greiningum.

Gefum kennurum svigrúm til að sinna kjarnastarfsemi

Auknum kostnaði hefur ekki verið að fullu mætt með auknum tekjum, sem leiðir til hærri nettókostnaðar. Þetta kemur fram í nýrri skýrslu sem ber heitið: Þróun kostnaðar úrgangsmála sveitarfélaga árin 2012 til 2023,  sem HLH ráðgjöf vann fyrir Sambandið.

Stjórn Sambandsins samþykkti þann 29. september 2023 að hrinda af stað verkefni um kostnað og tekjur sveitarfélaga vegna meðhöndlunar úrgangs í ljósi þess að kostnaður sveitarfélaga vegna þessa málaflokks hefur aukist verulega. Markmið verkefnisins var að ná betri yfirsýn yfir kostnað sveitarfélaga og hvernig hann hefur þróast síðastliðin ár. Auk þess að fá fram tillögur um möguleika til aukinnar hagkvæmni og bættrar yfirsýnar í málaflokknum.

Verkefninu var skipt upp í tvo hluta. Í fyrri hlutanum voru fimm sveitarfélög valin til þátttöku í verkefninu, þar sem gögn þeirra voru tekin saman og unnin greining á kostnaði og tekjum þeirra í úrgangsmálum fyrir undangengið ár. Ráðgjafar Pure North unnu greiningu kostnaðar út frá hrágögnum, þ.e. reikningum og öðrum upprunalegum upplýsingum um kostnað vegna úrgangsþjónustu. Niðurstöður Pure North voru kynntar fyrir stjórn Sambandsins þann 31. maí sl.

Skýrsla HLH ráðgjar er seinni hluti verkefnisins, og í henni er greint, með niðurstöður úr fyrri hluta til hliðsjónar, hvernig kostnaður og tekjur sveitarfélaga fyrir meðhöndlun úrgangs hefur þróast frá árinu 2012 til 2023, auk þess að leggja fram tillögur til úrbóta og aukinnar hagkvæmni í málaflokknum. Í skýrslunni er skoðað hvernig sveitarfélög geta betur uppfyllt skyldur sínar samkvæmt lögum, tryggt fjármagn til nauðsynlegra fjárfestinga, og bætt yfirsýn yfir kostnað.

Í skýrslunni eru lagðar fram 13 tillögur til úrbóta. Skýrslan var kynnt sveitarfélögum á fjármálaráðstefnu sveitarfélaganna þar sem kallað varr eftir sjónarmiðum sveitarfélaga. Þá mun Sambandið setja á fót starfshóp um úrgangsmál þar sem skoðaðar verða tillögur sem meðal annars snúa að Úrvinnslusjóði og koma með tillögur að framtíðarfyrirkomulagi sem byggja á þessum tillögum og fyrri skýrslum.

Hér má finna skýrslu HLH ráðgjafar - Þróun kostnaðar úrgangsmála sveitarfélaga árin 2012 -2023.

Greining á kostnaði og tekjum sveitarfélaga vegna meðhöndlunar úrgangs milli áranna 2012 til 2023 sýnir að verulegar breytingar hafa átt sér stað, bæði hvað varðar heildartekjur og heildarkostnað. Þó að heildartekjur hafi aukist um 190%, þá hefur heildarkostnaður einnig hækkað um 182%.

Greining á kostnaði og tekjum sveitarfélaga vegna meðhöndlunar úrgangs

Heiða B. Hilmisdóttir, formaður stjórnar Sambands íslenskra sveitarfélaga, ávarpar fundinn. Hægt verður að fylgjast með kynningunni í opnu streymi.

Skýrslan byggir á könnunum og viðtölum við norræn sveitarfélög, og náðist sá einstaki árangur að öll sveitarfélög landsins, nema þrjú svöruðu könnuninni. Í þeim búa 99,77% íbúa landsins. Svörin gefa því góða mynd af viðhorfi sveitarfélaga gagnvart heimsmarkmiðunum og stöðu sjálfbærnivinnu þeirra.

Á Norðurlöndunum er löng hefð fyrir sterkri staðbundinni stjórnsýslu og miklir möguleika til að vera í fararbroddi við að staðfæra sjálfbærnimarkmiðin. En hvaða árangri hafa norræn sveitarfélög náð hingað til? Hvað virkar og hverjar eru áskoranirnar? Á fundinum verður farið yfir niðurstöður skýrslunnar ásamt því að ræða hvernig eigi að takast á við endurteknar áskoranir á borð við pólitískan stuðning, stjórnun sjálfbærnimarkmiða, þverfaglegt samstarf, og þátttöku hagsmunaaðila og ungmenna

Skýrslan verður kynnt á opnun fundi 9. júlí kl. 17:15-18:30. Skráning er nauðsynleg.

Ný rýniskýrsla um stöðu norrænna sveitarfélaga gagnvart heimsmarkmiðum Sameinuðu Þjóðanna verður kynnt í á sérstökum fundi hjá Sameinuðu Þjóðunum í New York þann 9. júlí milli kl. 17:15 og 18:30.

Leitarniðurstöður

Rýniskýrsla um stöðu norrænna sveitarfélaga gagnvart heimsmarkmiðunum kynnt

Leitarniðurstöður

Rýni­skýrsla um stöðu nor­rænna sveit­ar­fé­laga gagn­vart heims­mark­mið­un­um kynnt

Rýniskýrsla um stöðu norrænna sveitarfélaga gagnvart heimsmarkmiðunum kynnt