Náttúruvernd
Sveitarfélög gegna mikilvægu hlutverki í umhverfis- og náttúruvernd. Þau sinna lögbundnum þáttum eins og umhverfiseftirliti og -vöktun, þ.m.t. vöktun loftgæða og neysluvatns. Með skipulagsvinnu sinni hafa sveitarfélög áhrif á landslagsbreytingar, verndun svæða og viðkvæmrar náttúru. Þegar kemur að hnattrænum umhverfisvandamálum, svo sem loftlagsbreytingum og útrýmingu dýra og plantna mun sveitarfélög gegna æ mikilvægara hlutverki. Sveitarfélög geta stutt við líffræðilegan fjölbreytileika á ýmsa vegu.
Fjölgun erlendra ferðamanna hér á landi hefur stóraukið áherslu á náttúruvernd með það að markmiði að stuðla að sjálfbærri ferðaþjónustu, sbr. setningu laga um Framkvæmdasjóð ferðamannastaða nr. 75/2011 og laga um landsáætlun um uppbyggingu innviða til verndar náttúru og menningarsögulegra minja nr. 20/2016. Framkvæmdasjóður ferðamannastaða fjármagnar framkvæmdir á ferðamannastöðum og ferðamannaleiðum í eigu eða umsjón sveitarfélaga og einkaaðila. Heimilt er að fjármagna framkvæmdir sem snúa að öryggi ferðamanna, náttúruvernd og uppbyggingu, viðhaldi og vernd mannvirkja. Jafnframt hefur friðlýstum svæðum fjölgað umtalsvert á undanförnum árum.
Í sveitarfélögum skal vera starfandi þriggja til sjö manna náttúruverndarnefnd samkvæmt lögum um náttúruvernd. Hlutverk náttúruverndarnefnda er að stuðla að náttúruvernd á sínu svæði. Þær skulu vera sveitastjórnum til ráðgjafar um náttúruverndarmál og hafa forgöngu um það að vekja almennan skilning á gildi náttúruverndar og óspillts umhverfis. Náttúruverndarnefndir skulu fylgjast með því, að náttúru landsins sé ekki spillt með athöfnum sem brjóta í bág við ákvæði og fyrirmæli laga. Þær skulu auk þess stuðla að fræðslu og umfjöllun um framkvæmdir og starfsemi sem líklegt er að hafi áhrif á náttúruna, sem og gera tillögur um úrbætur til sveitarstjórna og Náttúruverndarstofnunar. Sveitarfélög geta haft samvinnu við nágrannasveitarfélög um starfrækslu náttúruverndarnefnda. Náttúruverndarstofnun og náttúruverndarnefndir funda einu sinni á ári. Sveitarfélög hafa aðkomu að friðlýsingum landssvæða og að frumkvæði hlutaðeigandi sveitarfélags og að fengnu áliti Náttúruverndarstofnunar er heimilt að friðlýsa landsvæði til útivistar og almenningsnota sem fólkvang.
Ráðherra skipar ráðgjafarnefnd náttúruminjaskrár til fimm ára í senn. Skal nefndin skipuð sjö fulltrúum. Samband íslenskra sveitarfélaga tilnefnir þrjá fulltrúa en Náttúruverndarstofnun, Náttúrufræðistofnun Íslands og það ráðuneyti sem fer með atvinnumál og jarðrænar auðlindir skipa einn fulltrúa hver. Ráðherra skipar formann án tilnefningar. Hlutverk ráðgjafarnefndar er að vera ráðherra til ráðgjafar um gerð tillögu til þingsályktunar um framkvæmdaáætlun (B-hluta) náttúruminjaskrár.
Náttúruverndarstofnun gefur út upplýsingarit fyrir sveitarfélög um leyfisveitingar, sérstaka vernd, umsagnir, friðslýsingar, akstur utan vega, vegskrá og almennt hlutverk sveitarfélaga og náttúruverndarnefnda. Einnig gefur stofnunin út handbók um stjórnun friðlýstra svæða sem eru í umsjón Náttúruverndarstofnunar.
Náttúruminjaskrá er skrá yfir friðlýst svæði á Íslandi og aðrar mikilvægar náttúruminjar sem ástæða þykir til að friðlýsa eða friða.