Gangi þær róttæku breytingar á lögheimilisskráningum eftir, sem lagðar hafa verið til í frumvarpsdrögum um lögheimili og aðsetur, gæti það dregið verulegan dilk á eftir sér. Auk réttaráhrifa á skiptingu útsvarstekna og réttindi íbúa, þá eru þar ákvæði sem grafa undan skipulagsvaldi sveitarfélaga til lengri tíma litið. Nægileg greining á áhrifum frumvarpsins á sveitarfélög hefur ekki farið fram, segir m.a. í umsögn Sambands íslenskra sveitarfélaga. Skipulagsnefnd sambandsins hefur einnig ályktað um málið.
Gangi þær róttæku breytingar á lögheimilisskráningum eftir, sem lagðar hafa verið til í frumvarpsdrögum um lögheimili og aðsetur, gæti það dregið verulegan dilk á eftir sér. Auk réttaráhrifa á skiptingu útsvarstekna og réttindi íbúa, þá eru þar ákvæði sem grafa undan skipulagsvaldi sveitarfélaga til lengri tíma litið.
Samband íslenskra sveitarfélaga gerir í umsögn um drögin alvarlegar athugasemdir við þau ákvæði sem lúta að lögheimilisskráningum í annars vegar frístundabyggð og hins vegar í atvinnuhúsnæði. Jafnframt er mælst til þess að ákvæði um tvöfalda lögheimilisskráningu hjóna verði endurskoðuð, m.a. með tilliti til sambýlisforms.
Í drögunum er gert ráð fyrir að lögheimilisskráning verði heimil í frístundabyggð og í atvinnuhúsnæði, en þó aðeins að því skilyrði uppfylltu að sveitarstjórn samþykki skráninguna sérstaklega og að stjórnvaldsfyrirmælum í lögum og reglum hafi verið framfylgt.
Að mati sambandsins duga slík skilyrði þó skammt, þar sem sneitt er í frumvarpinu fram hjá þeim réttaráhrifum sem breytingar á lögheimilislögum gætu haft á m.a. útsvarsgreiðslur og rétt íbúa til þjónustu.
Riðlist jafnvægi á milli útsvarsgreiðanda og notenda nærsamfélagsþjónustu að einhverju marki, mun það hafa þær afleiðingar að þjónusta sveitarfélaga verður óhagkvæmari og dýrari í rekstri. Samhliða stæði krafa þeirra sem eiga lögheimili utan skilgreindra íbúðarhverfa til þjónustu sveitarfélagsins á veikari grunni en ella og má þar nefna aðgengi að t.a.m. leik- og grunnskólum, félags- og öldrunarþjónustu og reglubundnum snjómokstri.
Þá er að mati sambandsins ekki síður alvarlegt, að lagaheimildir sem opna á lögheimilisflutninga þvert á samþykkt skipulag, grafa augljóslega undan skipulagsvaldi sveitarfélaga til lengri tíma litið.
Af öðrum augljósum annmörkum má svo nefna það skilyrði, að heimila lögheimilisskráningu þvert á samþykkt skipulag - að því gefnu að sú skráning sé í samræmi við kröfur laga og reglna um skipulag. Skipulagslög eru afdráttarlaus hvað afmörkun eftir landnýtingu snertir. Óheimilt er að skilgreina íbúðarhúsnæði þar sem gert er skv. gildandi skipulagi ráð fyrir frístundabyggð og hvað atvinnuhúsnæði snertir, þá má ekki, nema í afmörkuðum undantekningartilvikum, skilgreina íbúðarhúsnæði þar sem gert er ráð fyrir atvinnuhúsnæði. Skilyrðið gæti að þessu leyti falið í sér þann ómöguleika, að lögheimilisskráning þvert á gildandi skipulag stríði gegn skipulagslögum.
Einnig er margt sem horfir til betri vegar í frumvarpsdrögunum og tekur sambandið í umsögn sinni m.a. undir þau markmið, að löggjöf um lögheimili og aðsetursskráningar sé skýr og auðskiljanleg og að stuðlað verði að því að slík skráning sé ávallt sem réttust og fari að mestu leyti fram með rafrænum hætti.
Varðandi tvöfalda lögheimilisskráningu hjóna, bendir sambandið á, að sá réttur þyrfti einnig að ná til sambýlisfólks. Jafnframt telur sambandið að betur fari á því, að slík skráning verði heimil tímabundið, enda oftar en ekki um tímabundnar aðstæður að ræða hjá fólki.
Í ljósi þeirra alvarlegu athugasemda sem gerðar eru við frumvarpsdrögin telur sambandið ljóst að nægileg greining á áhrifum frumvarpsins á sveitarfélög hafi ekki farið fram og er mælst til þess að umrædd frumvarpsdrög verði tekin til endurskoðunar.
Skipulagsmálanefnd sambandsins fjallaði um frumvarpsdrögin á fundi sínum 12. janúar sl. og samþykkti eftirfarandi bókun vegna málsins:
Skipulagsmálanefnd sambandsins telur mikilvægt að drög að frumvarpi til laga um lögheimili og aðsetur fái vandaða rýni áður en það verður lagt fram á Alþingi. Að áliti nefndarinnar er rétt að halda þeirri stefnu að notkun húsnæðis skuli vera í samræmi við skipulag. Tillögur í frumvarpinu víkja frá þeirri meginreglu, einkum varðandi skráningu lögheimilis í frístundabyggð eða iðnaðar- eða atvinnuhúsnæði verði heimiluð en lagt var bann við slíkri skráningu fyrir rúmum áratug.
Skipulagsnefndin áréttar að atvinnuhúsnæði er ekki ætlað til fastrar búsetu. Sækja þarf um leyfi fyrir breyttri notkun húsnæðis og er slíkt leyfi eingöngu veitt þegar breyting er heimil samkvæmt gildandi skipulagsáætlunum. Frávik frá þeirri reglu að ekki sé heimilt að skrá búsetu í slíku húsnæði mun til lengri tíma litið grafa undan virkni skipulagsáætlana sveitarfélaga og kallar jafnframt einnig á breytingar á skipulagslöggjöf.
Skipulagsmálanefnd er hins vegar meðvituð um að mikið er um búsetu í atvinnuhúsnæði og er mikilvægt að ríki og sveitarfélög skoði í sameiningu hvernig hægt er að tryggja sem best öryggi og réttindi fólks sem þar býr.